گره عشق به تار و پود قالي 130 ساله
اقتصاد ايران: سنندج - گره هاي از هم گسسته مجموعه نفيس دسترنج 130 ساله بافندگان بيجاري اثري مربوط به دوره قاجار اين فرش قديمي، ارزشمند و زينت بخش حسينيه بزرگ بيجار اين روزها بار ديگر با دستان هنرمند استاد رفوگري به هم پيوند زده مي شود.
صنعت فرش در كردستان تاريخچه اي بسيار طولاني دارد و در اين ميان شهرستان بيجار يكي از پيشتازان اين صنعت در استان و ايران به شمار مي رود.
بسياري از قالي‌هاي قديمي كردستان كه هم اينك در موزه‌هاي بزرگ فرش داخلي و خارجي نگهداري مي‌شود بافت بيجار هستند و قدمت بافت قالي تاريخ دار اين شهرستان به سال 1266 هجري قمري بر مي گردد.
نمونه اي از اين قالي هاي نفيس و ظريف با قدمتي 130 ساله مربوط به دوران قاجار است كه در حسينيه بيجار نگهداري مي شود و توسط استادكاران بافنده زن در روستاي حلوايي و به دستور عليرضاخان امير تومان حاكم وقت بيجار بافته شده است.
اين گنجينه نفيس شامل چهار تكه فرش در مساحت 110 متر مربع است كه هنوز هم با گذشت بيش از يك قرن علي رغم اينكه سال ها زير پاي هزاران نفر بوده و آسيب هايي به آن وارد شده اما ظرافت و زيبايي اوليه خود را همچنان حفظ كرده است.
اين اثر نفيس در فهرست آثار ملي كشور ثبت شده و زيبايي و استحكام آن بيش از ايران در كشورهاي اروپايي و آمريكايي شناخته شده است و بسيار از اين كشورها از آن به عنوان يك برند استفاده مي كنند.
اما اين گنجينه نفيس در استان كردستان و منطقه خود (بيجار) مورد بي مهري قرار گرفته و سهل انگاري متوليان امر موجب شده اين اثر تاريخي و نفيس آسيب هايي ببيند.
سال 93 استادي رفوگر از خطه آذربايجان غربي با حضور در شهر بيجار براي نخستين بار اين فرش ها را مي بيند، مبهوت ظرافت و زيبايي آن مي شود و از اينكه مجموعه اي با اين عظمت زير پا افتاده و هيچ توجهي به آن نمي شود، تعجب مي كند.
استاد رسول رفوگر همان موقع تصميم مي گيرد به هر نحوي شده آسيب هاي وارده به اين فرش ها را ترميم كند بنابراين به ميراث فرهنگي پيشنهاد مي دهد حتي بدون دستمزد، فرش را مرمت كند.
عشق و علاقه ايي كه اين استاد فرش به اين صنعت دارد او را وا مي دارد دور از شهر و ديار خود كار مرمت و ترميم اين مجموعه فرش را بر عهده بگيرد و حدود چهار سال است مشغول انجام مرمت فرش 130 ساله حسينيه بيجار است.
استاد رسول از هفت سالگي به كار فرش مشغول بوده و تجربه كار در بازارهاي بزرگ فرش ايران و جهان را دارد و فرش هاي نفيس زيادي را ديده است.
او معتقد است: در اين سال هاي فعاليتش در حوزه فرش چنين مجموعه اي با اين عظمت و ارزشمندي هيچ كجاي دنيا نديده است.
وي كه علاوه بر كار در بازار در دانشگاه هاي تبريز به عنوان مدرس سبك شناسي، بافت و مرمت فرش تدريس مي كند، در گفت و گو با خبرنگار ايرنا اظهار داشت: فرش يك هنر و صنعت آسيب پذير است و اگر مورد مراقبت قرار نگيرد آسيب هاي جدي به آن وارد مي شود.
استاد رسول افزود: مجموعه فرش بيجار سال ها زير پا بوده و بعد هم توسط افرادي غير متخصص شسته شده كه اين كار آسيب هاي زيادي به آن وارد كرده است.
وي همچنين با بيان اينكه مكان نگهداري اين فرش ها از نظر ساختماني امن نيست، تاكيد كرد: مكان فعلي اين فرش هم از نظر امنيت و هم از نظر نگهداري به هيچ عنوان مناسب نيست و بايد در يك جاي تميز و دور از دسترس نگهداري شود.
اين استاد برجسته فرش يادآور شد: اين فرش ها چون در حسينيه قرار داشتند و همواره زير پاي مراجعان به اين مكان مذهبي در آيين هاي عزاداري و جشن قرار داشته، در معرض گرد و خاك بوده و آسيب زيادي ديده است.
وي با بيان اينكه اين فرش ها يك گنجينه بزرگ است كه بايد يك ساختمان مجزا و مسئول مستقيم براي نگهداري داشته باشد، گفت: حتي فرد مسئول نيز بايد آموزش هاي لازم را براي نگهداري اين نوع فرش ببيند تا از آسيب مصون بماند.
استاد رسول اضافه كرد: اين فرش ها مجموعه اي بي نظر در دنياست و نه تنها هويت اين شهر بلكه هويت كشورمان را نشان مي دهد و ارزش اين را دارد كه براي خود موزه ايي مستقل داشته باشد.
وي افزود: فرش هاي بزرگ زيادي داريم اما مجموعه اي به اين عظمت كه در يك جا جمع باشند، وجود ندارد و اين در نوع خود بي نظير است لذا هر كسي هر كاري كه از دستش بر مي آيد براي حفظ و نگهداري اين گنجينه گرانبها بايد انجام دهد.
اين كارشناس فرش اظهار داشت: يك تخته 6 متري از قطعه ميان فرش اصلي كه حدود 60 متر است در دست فرانسوي ها قرار دارد كه به آن افتخار مي كنند و رونق بخش موزه هاي آنان شده اما ما خودمان از گنجي با اين عظمت غافل هستيم.
وي مي گويد: وقتي براي نخستين بار اين فرش ها را ديدم گفتم هيچ چيزي برايم مهم نيست حتي اگر يك ريال هم پول نگيرم اين فرش را مرمت مي كنم چون با ادامه اين روند قطعا اين گنجينه گرانبها چند سال آينده از بين مي رفت.
اين استاد رفوگر گفت: از سال 94 تاكنون كار مرمت اين مجموعه بي نظير را آغاز كرده و وقتي جاي سوختگي ناشي از ريختن شمع روي فرش يا محل ريختن مواد غذايي باقي مانده را مي بينم بيشتر ترغيب مي شوم كه با تمام توان اين كار را انجام داده و براي حفظ و نگهداري اين اثر هنري و تاريخي تلاش كنم.
**موزه فرش در بيجار احداث مي شود
رئيس ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري بيجار اظهار داشت: اين فرش ها وقف حسينيه اين شهر است و به همين دليل در اين مكان قرار داشته و نگهداري مي شود.
ابراهيم الياسوند گفت: ساختمان حسنييه از نظر بنايي مشكلاتي دارد و با توجه به اينكه فضاي فرش بايد از نظر رطوبت، دما و حرارت كنترل شده باشد اين فرش ها آسيب هاي زيادي ديده است.
وي با بيان اينكه از سال 93 كار مرمت اين فرش ها آغاز شده و تقريبا رو به پايان است، افزود: براي مكان نگهداري فرش، ساخت موزه طراحي شده و عمليات اجرايي اين موزه به صورت يك مجموعه در فضايي به مساحت 12 هزار متربع آغاز شده است.
مطالب مرتبط:
قاليشويي در خيابان جشنواره
قاليشويي در تهرانپارس
الياسوند تاكيد كرد: يكي از موزه هاي اين مجموعه به مساحت سه هزار متر مربع به محل نگهداري اين فرش نفيس اختصاص پيدا مي كند كه علاوه بر اين فرش ها، ساير فرش هاي تاريخي بيجار نيز به اين مكان انتقال داده مي شود.
رئيس ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري بيجار با اشاره به اينكه ساخت موزه شايد تا 2 سال طول بكشد، يادآور شد: در اين مدت فرش هاي حسينيه اگر باز هم در معرض فروريزي ساختمان يا موارد ديگر باشد به مكان امني انتقال داده خواهد شد.
** فرش هاي حسينيه بيجار به نوعي ميراث معنوي اين شهر محسوب مي شوند
كارشناس صنايع دستي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري بيجار نيز در اين رابطه گفت: فرش هايي كه در حسينيه اين شهر قرار دارند چهار تيكه هستند كه به صورت پازل به همديگر وصل مي شوند.
حسن شريفيان افزود: اين فرش ها به نوعي ميراث معنوي بيجار محسوب مي‌شوند چرا كه بيش از يك قرن شاهد عزاداري‌هاي حسيني بوده و يك اثر معنوي به شمار مي‌آيند.
وي با بيان اينكه مساحت اين فرش ها تقريبا 110 متر مربع است كه تيكه ميان فرش اصلي مساحت بيشتري را در بر مي گيرد و حدود 60 متر است، اظهار داشت: اين فرش‌ها توسط بافنده‌هاي روستاي حلوان بافته شده و توسط عليرضا خان امير تومان به حسينيه شهر اهدا و وقف شده است.
شريفيان اضافه كرد: براساس روايات موجود اين فرش ها در فرشخانه يا توانخانه اي در منطقه قصبه حلوايي بيجار و توسط 13 يا 14 بافنده زن و در مدت 18 ماه بافته شده است.
كارشناس صنايع دستي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري بيجار با بيان اينكه اين فرش ها بسيار ايده آل طراحي شده اند، گفت: نقشه سرانداز و حاشيه هاي فرش ماهي درهم بزرگ حلوايي و زمينه فرش هندسي اسليمي سرداري است كه اين نقوش مختص به منطقه بيجار هستند.
وي اضافه كرد: يكي از ويژگي هاي شاخص اين فرش سه پود بودن آن است به اين معني كه بعد از بافت هر رديف پودهاي نازك و ضخيم انداخته مي شود كه فرش حالت زنجيره اي به خود بگيرد.
شريفي يادآور شد: تمام رنگ هاي بكار رفته شده در بافت اين فرش گياهي است و در هيچ نقطه اي از آن رنگ جوهري وجود ندارد.
با توجه اينكه امروزه يكي از مشكلات اصلي استان كردستان بيكاري و نبود اشتغال كافي براي جوانان است كمك به توسعه صنعت فرشبافي و سرمايه گذاري در اين حوزه مي تواند ظرفيت هايي كه در دل اين هنر نهفته است را شكوفا كند و به معني ديگر تار و پود اين هنر گره گشاي مشكلات بيكاري اين استان و حتي كشور باشد.
ويژگي شاخص فرش بيجار ساختار متراكم آن است، بافت اين فرش ها به گونه اي است كه تا نمي شوند لذا در مراحل اوليه تجارت فرش، به اينگونه فرش ها لول مي گفتند و اين كلمه بيانگر استحكام فرش هاي اين منطقه است.
در گذشته فرش هاي بزرگي كه در شهرستان بيجار و روستاهاي اطراف توسط بافنده هاي ماهر بافته مي شد به سفارش اعيان و بزرگان و بيشتر براي هديه دادن بود و به معني ديگر فرشبافي تا حدود زيادي تحت حمايت بزرگان قرار داشت.
با آغاز جنگ جهاني دوم زماني، تقاضا براي فرش بيجار بالا رفت اما بازار فروش قالي هاي ضخيم و درشت بافت رو به تنزل بود، فرشبافان به بافت قالي هاي ظريف و با كيفيت روي آوردند كه نتيجه بخش بود و شهرت قالي بيجار را جهاني كرد.
اكنون علي رغم اينكه بسياري از مردم از صنعت فرشبافي بويژه در منازل دورند و رغبت چنداني به آن نشان نمي دهند اما بافندگان زيادي در شهرستان بيجار بخصوص روستاهاي اطراف هستند كه همچنان اين كار را با همان ظرافت اما با طرح هاي متفاوت تر و متنوع تر از گذشته انجام مي دهند.
امروزه بخش قابل توجهي از طرح هاي اين منطقه طرح ماهي درهم يا هراتي است اما در اين ميان چيزي كه موجب وجه تمايز بافت طرح هاي فرش بيجار با فرش هاي ساير مناطق مي شود رنگ هاي بكار رفته در آن است.
تضاد جالبي كه بين رنگ هاي به كار رفته در فرش هاي بيجار وجود دارد زيبايي آنها را دو چندان كرده، رنگ هاي زيبا و شادي كه بافندگان مناطق كُردنشين بخصوص بيجار براي فرش هايشان استفاده كرده اند بيانگر طبيعت رنگارنگ و زيباي منطقه است.
گل هاي دفرمه شده، اسليمي هايي كه بطرز بسيار زيبايي شكسته شده و ترنج هاي داراي نوك پيكان از مشخصات خاص قالي هاي قديم بيجار به شمار مي روند.
در گذشته بافندگان اين شهر به جاي نقشه از يك قالي كوچك بافته شده كه به آن واگيره گفته مي شد، استفاده مي كردند و گاهي اوقات با بهره گيري از ذوق و سليقه خود رنگ ها و نگاره ها را تغيير داده و ظرافتي نو و در عين حال منحصر بفرد به بافت فرش خود مي دادند.
گزارش از افسانه گلباغي