گذري در حجرههاي فرشفروشي بازار كاشان/ نقشهايي كه رج به رج در دل قالي جان ميگيرند
فرش دستباف كاشان از چند صد سال پيش تا امروز از ارزشمندترين سرمايههاي فرهنگي و هنري اين شهر محسوب ميشود؛ در اين گزارش از ريشه و سرگذشت فرش كاشان گفتيم و به سراغ رئيس يكي از قديميهاي بازار فرش رفتيم و درباره چند و چون اين هنر اصيل با او به گفتوگو نشستيم.
خبرگزاري فارس اصفهان، فرش دستباف كاشان از چند صد سال پيش تا امروز از ارزشمندترين سرمايههاي فرهنگي و هنري اين شهر محسوب ميشود؛ اگر به كاشان مسافرت كرده باشيد يقينا بازار و تيمچه امينالدوله را ديدهايد كه از زمان قاجار تا به امروز مركز فروش فرشهاي دستباف بوده است.
معماري بينظير و حجرههاي فرشفروشي آن و كاروانسراهاي متعدد در گوشه گوشه بازار كاشان، حكايت از اصالت يك هنر دارد و آن هم هنر فرشبافي در شهر گل و گلاب كاشان است.
فراز و فرودهاي تاريخ قاليبافي در كاشان
فرش كاشان در دورههاي مختلف با فراز و فرودهاي فراواني روبرو بوده است، بعد از اين اتفاقات و آسيبها، با تلاش قديميها دوباره قاليبافي در كاشان رونق ميگيرد و از طرف ديگر به علت به كار افتادن واحدهاي نساجي ماشيني تعدادي از بافندگان منسوجات اين شهر را وادار به روي آوردن به قاليبافي كرد.
به تبع رشد هنر فرشبافي، فعاليتهاي ديگري در اين حوزه مانند رنگرزي، چلهكشي، رفوگري، حلاجي، ريسندگي و نقشهكشي هم رواج پيدا كرد.بازار كاشان تبديل به مركز توليد فرش شد و در معروفترين تيمچه آن يعني تيمچه امينالدوله، نقاشها و توليدكنندههاي زيادي مشغول به كار بودند.
چلهكشي فرش جزو مراحل اوليه شروع كار بافنده است، در كاشان چلهكشي با نخ پنبهاي انجام ميشود، البته در چلهكشي فرشهاي قديميتر، ابريشم به كار برده ميشد.بدنه فرش با پشم بافته ميشود، گاهي نيز ابريشم با پشم مخلوط ميشود تا نقشه فرش جلوه بيشتري پيدا كند.
بافت نهايي فرش كاشان منسجم و محكم و در عين حال نرم است، رنگرزي در كاشان معمولاً با رنگزاهاي گياهي انجام ميشود كه تركيب رنگ منحصر به فردي را به فرش ميدهد، البته در فرشهاي جديدتر از رنگزاهاي شيميايي استفاده ميشود كه آن جذابيت رنگهاي طبيعي را به دست نميدهد.
ارتفاع «خاب» يا همان «بلندي پرز قالي» در قالي كاشان متوسط است، بافت آن بسيار ظريف و ريز بوده و به همين علت نقوش آن جلوه بهتري دارد.
به سراغ اصفهانيان رئيس اتحاديه فرش دستباف كاشان و از قديميهاي بازار فرش ميرويم و درباره چند و چون اين هنر اصيل با او به گفتوگو مينشينم.
«ريشه» فرش كاشان
وي درباره قدمت فرشبافي ميگويد: قدمت فرش كاشان به صفويان و زمان حمله مغول هم ميرسد، فرشي در موزه آلبرت لندن است كه ۵۰۰ سال قدمت دارد و بافت كاشان است اما در ۷۰-۸۰ سال اخير توليد فرش كاشان در طايفههاي مختلف رونق گرفت.
اصفهانيان اضافه ميكند: براي مثال طايفه فرشچيها، اصفهانيانها، عطاييها، طباطباييها و بروجرديها بودند كه امروزه از اين طايفه ديگر هيچ كس در كار توليد فرش نيست و آن برندهاي فرش كاشاني رو به زوال رفت، بنده در خانواده اصفهانيان آخرين بازمانده هستم كه كار توليد فرش دستباف را انجام ميدهم.
نقشهايي كه رج به رج در دل فرش جان ميگيرند
رئيس اتحاديه فرش دستباف كاشان درباره نقشهكشي ميپرسم و ميخواهم درباره نقشه و طرحي كه استفاده ميكند، برايم تعريف كند، ميگويد: بعضي از نقشههايي كه استفاده ميكنم بالاي ۱۰۰ سال قدمت داشته و ديگر كسي در بازار آن را ندارد، بيشتر فرشهايي كه توليد ميكنم انحصاري براي خودم است و رنگ آميزي اين طرحها را هم من خودم انجام ميدهم، چون شخص نقاش هيچ تصوري از نقشه ۱۰۰ سال پيش و سبك رنگآميزي آن در ذهنش ندارد و تمامي نقطهگذاريها و رنگ آميزيها را خودم انتخاب ميكنم، ولي طرح اصلي آن قديمي است و امروزه كپي آن طرح را ميبافند.
اسم نقطهگذاري براي من كه اهل كاشانم جالب آمد، بلافاصله سوال ميكنم نقطهگذاري چيست و او هم اينطور ميگويد: در رنگآميزي نقشه روي كاغذ، نقاطي كه دور طرح و گلها گذاشته ميشود، اين رنگها را من انتخاب ميكنم و يك سبك مشخص براي خودم دارم.
اصفهانيان معتقد است طرحهاي جديدي كه در فرش دستباف كاشان ديده ميشود اصيل نيست.
بحثمان داغ ميشود و از اصفهانيان درباره طرح و نقشههاي مختلف فرش كاشان ميپرسم، ميگويد: نقطه لچك ترنج، افشان شاه عباسي، بته جقه، گلداني، افشان ترنج دار، حاج غلامي و حاج خانمي است.
از طرح «حاج غلامي» تا «حاج خانمي» در فرش كاشان
باز دوباره تا اسم طرح حاج خانمي را بر زبان ميآورد برايم جالب ميشود كه دربارهاش سوال كنم، توضيح ميدهد: طرح حاج خانمي تشكيل شده از طرح گلهاي اشرفي است كه به صورت شمارهاي كنار هم قرار ميگيرند.
اصفهانيان ويژگيهاي منحصر به فرد فرش كاشان را بيان ميكند و ادامه ميدهد: در منطقه مركزي ايران كه كاشان هم جزو آن به حساب ميرود، از گره فارسيباف استفاده ميشود اما در مناطق شمال شرقي از گره تركيباف استفاده ميشود، گره فارسيباف فرش كاشان هم تفاوتهايي دارد.
رئيس اتحاديه فرش دستباف كاشان اضافه ميكند: اگر شما پشت فرشهاي كاشان را نگاه كنيد، كاملا حالت مربعهاي يك در يك را دارد و منظم است، اين به خاطر انتخاب دقيق تار و پودي است كه توليدكنندههاي كاشاني انجام ميدهند، جنس فرشهاي كاشان اكثرا از پشم و كرك است؛ پشم خوب دوام بهتري دارد، ولي كرك زيبايي و جلاي بهتري به فرش ميدهد.
وي درباره رنگرزي طبيعي و مصنوعي ميگويد: رنگرزي كه من براي فرشها انجام ميدهم طبيعي است و خودم به جريان رنگرزي نظارت ميكنم و بعد از رنگ شدن، نخها را ميبريم قهرود و در يك چشمهاي به اسم شاه چشمه ميشوريم، آب چشمه اكسيژن بيشتري دارد و كيفيت رنگ را تغيير ميدهد.
رئيس اتحاديه فرش دستباف كاشان در توضيح اين سوال كه بافت فرش با رنگ طبيعي چه فرقي ميكند، گفت: فرش با رنگ طبيعي جلاي بهتري دارد و هرچه پا بخورد در عين اينكه كهنه شده، به مرور قشنگتر ميشود، مثلا رنگ سرمهاي مصنوعي به مرور بور ميشود و زيبايياش را از دست ميدهد اما رنگ طبيعي اينطور نيست.
دختر 6 ساله اي كه قالي مي بافد
يسنا اوكاتي دختر ۶ ساله زابلي است كه به طر عجيبي قالي مي بافد، او با مهارت و سرعت فوق العاده اي مي تواد در يك چشم بهم زدن نخ هاي دار قالي را در جاي مخصوص قرار دهد.
به گزارش اوشيدا؛ سيستان و بلوچستان به عنوان جوان ترين استان كشور در سال هاي اخير نخبگان بسياري در سطح كشور و جهان معرفي كرده است كه اين نشان از استعداد و هوش بالاي افراد در اين استان دارد.
سيستان و بلوچستان نه تنها در زمينه هاي علمي توانسته است نخبگان بسياري پرورش دهد بلكه ورزشكاران اين استان نيز حرف هاي بسياري براي گفتن دارند.
پرورش استعداد در اين استان در حالي رخ مي دهد كه افراد با كمترين امكانات مواجه هستند و يادگيري آنها بر اساس استعداد ذاتي و هوش برتر آنها است.
اما اين استعداد ها عمدتا در مناطق روستايي و حاشيه نشين شكوفا مي شود در همين رابطه نيز خبرنگار ما به يكي از محله هاي حاشيه نشين زابل رفته است تا يكي از استعداد هاي برتر اين شهر را معرفي كند.
يسنا اوكاتي دختر ۶ ساله زابلي است كه به طر عجيبي قالي مي بافد، او با مهارت و سرعت فوق العاده اي مي تواد در يك چشم بهم زدن نخ هاي دار قالي را در جاي مخصوص قرار دهد.
مادر يسنا كه بيشتر از ۲۵ سال سابقه قالي بافي دارد نيز هنوز نتوانسته است با سرعتي كه او قالي مي بافد كار كند، يسنا بي شك يكي از استعداد هاي اين هنر اصيل و قديمي است كه مي تواند آينده اي درخشان داشته باشد.
سرعت قالي بافي يسنا همانند حرفه اي هاست
آقاي اوكاتي پدر يسنا در همين رابطه به خبرنگار ما گفت: او از ابتدا پاي قالي بافتن مادرش مي نشست و همواره مشتاقانه به دست هاي مادرش چشم مي دوخت كه چگونه نخ هاي قالي را از روي نقشه ببافد.
وي افزود: بدون اينكه حتي يك بار هم سوالي از مادرش پرسيده باشد خودش اين حرفه را ياد گرفته و با علاقه زيادي پاي دار قالي مي نشيند و با مادرش همكاري مي كند.
اوكاتي همچنين گفت: اين در حالي است كه او تازه وارد كلاس اول دبستان شده در حالي كه ۶ سال دارد و در مدرسه نيز معلمان از هوش و استعداد يسنا شگفت زده شده اند.
پدر يسنا در پاسخ به اين سوال كه وضعيت درسي او چطور است مي گويد آنقدر خوب است كه ما نمي توانيم توضيح دهيم و بايد با خود معلم يسنا اين موضوع را بپرسيد.
وي همچنين ادامه داد: يسنا هم اكنون در حال بافتن يكي از سخت ترين طرح هاي قالي زابلي است كه حتي بسياري از بزرگتر ها هم در بافتن آن اشتباه مي كنند.
اوكاتي خاطرنشان كرد: اين اولين قالي است كه يسنا شروع به بافتن كرده و اگر خودش بخواهد مي گذاريم تا يك فرش دست بافت با طرح دلخواهي كه خودش انتخاب خواهد كرد ببافد تا به عنوان يادگاري آن را نگه داريم.
پدر يسنا گفت: اينكه دخترم در اين سن مي تواند قالي به اين سختي را به تنهايي ببافد نشان از هوش بالاي او دارد و گرنه قالي بافتن يكي از هنرهايي است كه نياز به ماه ها آموزش دارد كه حتي بسياري از افراد هم نمي توانند در مدت زمان كمي ياد بگيرند.
وي همچنين خاطرنشان كرد: مادرش هم چون به اين هنر علاقه دارد و بيشتر از ۲۵ سال سابقه كار دارد به تازگي شروع به قالي بافتن كرده وگرنه چند ماهي است كه دست به دار قالي نزده و اينطور نبوده كه يسنا بتواند هر روز قالي بافتن تماشا كند.
اوكاتي افزود: در مدت زمان محدودي فقط با ديدن مادرش توانسته اين هنر را يادبگيرد و همانند كساني كه ۳۰ سال در اين كار مهارت دارند قالي مي بافد.
وي همچينين گفت: يسنا در همه زمينه هاي استعداد خاصي دارد و قطعا در آينده به هر حرفه و هنري كه علاقه نشان دهد از او حمايت خواهيم كرد و او را در اين زمينه تنها نخواهيم گذاشت.
مدير اداره فرش سازمان صمت استان زنجان در گفتوگو با موج رسا:
فعاليت ۵۳ هزار فرشباف در زنجان/ فرش زنجان راهي نمايشگاه فرش در آلمان ميشود
مدير اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بيان اينكه در استان زنجان آمار دقيقي از فرشبافان در دست نيست، گفت: حدود ۵۳ هزار نفر در استان زنجان به اين حرفه مشغول اند.
به گزارش شبكه اطلاع رساني راه دانا؛ محسن جعفري در گفتوگو با خبرنگار موج رسا; با اشاره به پايانه صادراتي فرش دستبافت زنجان، اظهار كرد: متولي پايانه صادراتي فرش زنجان سازمان توسعه تجارت است و تا به امروز با نام پايانه صادراتي، فرش زنجان در نمايشگاه ها به نمايش گذاشته شده است.
وي با بيان اينكه فرشهاي استان زنجان در نمايشگاه سليمانيه اربيل عراق با نام پايانه صادراتي زنجان به نمايش گذاشته شد، ابراز كرد: در آذر ماه نيز نمايشگاهي در خارج از كشور براي نمايش و فروش فرشهاي زنجان برگزار مي شود و اگر شرايط كرونايي مانع برگزاري نمايشگاهها در خارج از كشور نباشد و حمايتهاي دولتي شكل گيرد در كشور آلمان فرشهاي زنجان در نمايشگاهي عرضه ميشود.
مدير اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بيان اينكه آمار فرشبافان را نميتوان به صورت دقيق احصا كرد، تصريح كرد: به دو دليل پراكندگي اين صنف در كل استان و حضور فرشبافان فصلي نميتوان آمار دقيق فرشبافان را احصا كرد.
وي با بيان اينكه حدود 53 هزار نفر فرشبافي را بلد و در اين حرفه فعاليت دارند، عنوان كرد: از اين تعداد هنرمند 33 هزار نفر به صورت مداوم به كار توليد فرش مشغول هستند.
جعفري با بيان اينكه در استان زنجان فرشبافان به سه دسته فرشبافان نيمه وقت، فصلي ودائمي تقسيم بندي مي شوند، ادامه داد: 20 هزار نفر در استان زنجان به صورت فصلي به حرفه فرش بافي مشغول هستند.
وي با بيان اينكه حدود ده سال است كه در استان زنجان هيچ صادر كننده فرشي وجود ندارد، ابراز كرد: در حال حاضر بيش از 11 توليد كننده در حوزه توليد فرشهاي صادراتي در زنجان فعاليت دارند.