یکشنبه ۳۰ آبان ۰۰ ۱۲:۲۴ ۲۴ بازديد
گذري در حجره‌هاي فرش‌فروشي بازار كاشان/ نقش‌هايي كه رج به رج در دل قالي جان مي‌گيرند
فرش دستباف كاشان از چند صد سال پيش تا امروز از ارزشمندترين سرمايه‌هاي فرهنگي و هنري اين شهر محسوب مي‌شود؛ در اين گزارش از ريشه و سرگذشت فرش كاشان گفتيم و به سراغ رئيس يكي از قديمي‌هاي بازار فرش رفتيم و درباره چند و چون اين هنر اصيل با او به گفت‌و‌گو نشستيم.
گذري در حجره‌هاي فرش‌فروشي بازار كاشان/ نقش‌هايي كه رج به رج در دل قالي جان مي‌گيرند
خبرگزاري فارس اصفهان، فرش دستباف كاشان از چند صد سال پيش تا امروز از ارزشمندترين سرمايه‌هاي فرهنگي و هنري اين شهر محسوب مي‌شود؛ اگر به كاشان مسافرت كرده باشيد يقينا بازار و تيمچه امين‌الدوله را ديده‌ايد كه از زمان قاجار تا به امروز مركز فروش فرش‌هاي دستباف بوده است.
معماري بي‌نظير و حجره‌هاي فرش‌فروشي آن و كاروانسراهاي متعدد در گوشه گوشه بازار كاشان، حكايت از اصالت يك هنر دارد و آن هم هنر فرش‌بافي در شهر گل و گلاب كاشان است.
فراز و فرودهاي تاريخ قاليبافي در كاشان
فرش كاشان در دوره‌هاي مختلف با فراز و فرودهاي فراواني روبرو بوده است، بعد از اين اتفاقات و آسيب‌ها، با تلاش قديمي‌ها دوباره قاليبافي در كاشان رونق مي‌گيرد و از طرف ديگر به علت به كار افتادن واحدهاي نساجي ماشيني تعدادي از بافندگان منسوجات اين شهر را وادار به روي آوردن به قاليبافي كرد.
به تبع رشد هنر فرش‌بافي، فعاليت‌هاي ديگري در اين حوزه مانند رنگرزي، چله‌كشي، رفوگري، حلاجي، ريسندگي و نقشه‌كشي هم رواج پيدا كرد.بازار كاشان تبديل به مركز توليد فرش شد و در معروف‌ترين تيمچه آن يعني تيمچه امين‌الدوله، نقاش‌ها و توليدكننده‌هاي زيادي مشغول به كار بودند.
چله‌كشي فرش جزو مراحل اوليه شروع كار بافنده است، در كاشان چله‌كشي با نخ پنبه‌اي انجام مي‌شود، البته در چله‌كشي فرش‌هاي قديمي‌تر، ابريشم به كار برده مي‌شد.بدنه فرش با پشم بافته مي‌شود، گاهي نيز ابريشم با پشم مخلوط مي‌شود تا نقشه فرش جلوه بيشتري پيدا كند.
بافت نهايي فرش كاشان منسجم و محكم و در عين حال نرم است، رنگرزي در كاشان معمولاً با رنگزاهاي گياهي انجام مي‌شود كه تركيب رنگ منحصر به فردي را به فرش مي‌دهد، البته در فرش‌هاي جديدتر از رنگزاهاي شيميايي استفاده مي‌شود كه آن جذابيت رنگ‌هاي طبيعي را به دست نمي‌دهد.
ارتفاع «خاب» يا همان «بلندي پرز قالي» در قالي كاشان متوسط است، بافت آن بسيار ظريف و ريز بوده و به همين علت نقوش آن جلوه بهتري دارد.
به سراغ اصفهانيان رئيس اتحاديه فرش دستباف كاشان و از قديمي‌هاي بازار فرش مي‌رويم و درباره چند و چون اين هنر اصيل با او به گفت‌و‌گو مي‌نشينم.
«ريشه» فرش كاشان
وي درباره قدمت فرش‌بافي مي‌گويد: قدمت فرش كاشان به صفويان و زمان حمله مغول هم مي‌رسد، فرشي در موزه آلبرت لندن است كه ۵۰۰ سال قدمت دارد و بافت كاشان است اما در ۷۰-۸۰ سال اخير توليد فرش كاشان در طايفه‌هاي مختلف رونق گرفت.
اصفهانيان اضافه مي‌كند: براي مثال طايفه فرشچي‌ها، اصفهانيان‌ها، عطايي‌ها، طباطبايي‌ها و بروجردي‌ها بودند كه امروزه از اين طايفه ديگر هيچ كس در كار توليد فرش نيست و آن برندهاي فرش كاشاني رو به زوال رفت، بنده در خانواده اصفهانيان آخرين بازمانده هستم كه كار توليد فرش دستباف را انجام مي‌دهم.
نقش‌هايي كه رج به رج در دل فرش جان مي‌گيرند
رئيس اتحاديه فرش دستباف كاشان درباره نقشه‌كشي مي‌پرسم و مي‌خواهم درباره نقشه و طرحي كه استفاده مي‌كند، برايم تعريف كند، مي‌گويد: بعضي از نقشه‌هايي كه استفاده مي‌كنم بالاي ۱۰۰ سال قدمت داشته و ديگر كسي در بازار آن را ندارد، بيشتر فرش‌هايي كه توليد مي‌كنم انحصاري براي خودم است و رنگ آميزي اين طرح‌ها را هم من خودم انجام مي‌دهم، چون شخص نقاش هيچ تصوري از نقشه ۱۰۰ سال پيش و سبك رنگ‌آميزي آن در ذهنش ندارد و تمامي نقطه‌گذاري‌ها و رنگ آميزي‌ها را خودم انتخاب مي‌كنم، ولي طرح اصلي آن قديمي است و امروزه كپي آن طرح را مي‌بافند.
اسم نقطه‌گذاري براي من كه اهل كاشانم جالب آمد، بلافاصله سوال مي‌كنم نقطه‌گذاري چيست و او هم اينطور مي‌گويد: در رنگ‌آميزي نقشه روي كاغذ، نقاطي كه دور طرح و گل‌ها گذاشته مي‌شود، اين رنگ‌ها را من انتخاب مي‌كنم و يك سبك مشخص براي خودم دارم.
اصفهانيان معتقد است طرح‌هاي جديدي كه در فرش دستباف كاشان ديده مي‌شود اصيل نيست.
بحثمان داغ مي‌شود و از اصفهانيان درباره طرح و نقشه‌هاي مختلف فرش كاشان مي‌پرسم، مي‌گويد: نقطه لچك ترنج، افشان شاه عباسي، بته جقه، گلداني، افشان ترنج دار، حاج غلامي و حاج خانمي است.
از طرح «حاج غلامي» تا «حاج خانمي» در فرش كاشان
باز دوباره تا اسم طرح حاج خانمي را بر زبان مي‌آورد برايم جالب مي‌شود كه درباره‌اش سوال كنم، توضيح مي‌دهد: طرح حاج خانمي تشكيل شده از طرح گل‌هاي اشرفي است كه به صورت شماره‌اي كنار هم قرار مي‌گيرند.
اصفهانيان ويژگي‌هاي منحصر به فرد فرش كاشان را بيان مي‌كند و ادامه مي‌دهد: در منطقه مركزي ايران كه كاشان هم جزو آن به حساب مي‌رود، از گره فارسي‌باف استفاده مي‌شود اما در مناطق شمال شرقي از گره تركي‌باف استفاده مي‌شود، گره فارسي‌باف فرش كاشان هم تفاوت‌هايي دارد.
رئيس اتحاديه فرش دستباف كاشان اضافه مي‌كند: اگر شما پشت فرش‌هاي كاشان را نگاه كنيد، كاملا حالت مربع‌هاي يك در يك را دارد و منظم است، اين به خاطر انتخاب دقيق تار و پودي است كه توليدكننده‌هاي كاشاني انجام مي‌دهند، جنس فرش‌هاي كاشان اكثرا از پشم و كرك است؛ پشم خوب دوام بهتري دارد، ولي كرك زيبايي و جلاي بهتري به فرش مي‌دهد.
وي درباره رنگرزي طبيعي و مصنوعي مي‌گويد: رنگرزي كه من براي فرش‌ها انجام مي‌دهم طبيعي است و خودم به جريان رنگرزي نظارت مي‌كنم و بعد از رنگ شدن، نخ‌ها را مي‌بريم قهرود و در يك چشمه‌اي به اسم شاه چشمه مي‌شوريم، آب چشمه اكسيژن بيشتري دارد و كيفيت رنگ را تغيير مي‌دهد.
رئيس اتحاديه فرش دستباف كاشان در توضيح اين سوال كه بافت فرش با رنگ طبيعي چه فرقي مي‌كند، گفت: فرش با رنگ طبيعي جلاي بهتري دارد و هرچه پا بخورد در عين اينكه كهنه شده، به مرور قشنگ‌تر مي‌شود، مثلا رنگ سرمه‌اي مصنوعي به مرور بور مي‌شود و زيبايي‌اش را از دست مي‌دهد اما رنگ طبيعي اينطور نيست.